Foto: Ben Fama-Visscher
Locatie
Het monument bevindt zich op de kruising van Bilderdijkstraat nr. 47 en de Vondelstraat, 2513 CM te Den Haag.
Herdachte groepen: Vervolgden Nederland
Vorm en materiaal
Het Sinti en Roma monument in Den Haag bestaat uit een met bronzen platen bedekte kubus, met daarop een bronzen plaquette.
Teksten
De tekst op de plaquette luidt:
‘BIJ HET ACHTERLIGGENDE HOFJE WOONDEN TIJDENS DE DUITSE BEZETTING IN DE TWEEDE WERELDOORLOG DE FAMILIE BERGER: VADER, MOEDER, 3 ZOONS, 4 DOCHTERS EN 1 KLEINKIND. HET GEZIN WERD IN DE VROEGE OCHTEND VAN 16 MEI 1944 SAMEN MET 18 ANDERE HAAGSE ZIGEUNERGEZINNEN DOOR NEDERLANDSE POLITIEMENSEN EN NSB-LANDWACHTEN UIT HUN HUIS GESLEEPT EN NAAR WESTERBORK OVERGEBRACHT. DAAR WERDEN OP 19 MEI IN HET TOTAAL 245 ROMA EN SINTI ZIGEUNERS NAAR DE DUITSE VERNIETIGINGSKAMPEN GEDEPORTEERD EN DAAR VERGAST OF TEWERKGESTELD. SLECHTS 30 MENSEN KEERDEN NA DE BEVRIJDING VAN HET NAZISME NAAR NEDERLAND TERUG, 16 VROUWEN EN 14 MANNEN.’
De tekst op de voorzijde van de kubus luidt:
‘WEILE MEER SINTI & ROMA HAM’
(Vertaald: ‘Omdat wij Sinti en Roma zijn’)
De tekst op de linkerzijde luidt:
‘OPDAT ZIJ NOOIT ZULLEN WORDEN VERGETEN’
De tekst op de rechter- en achterzijde luidt:
‘TER HERDENKING AAN ALLE SINTI & ROMA DIE SLACHTOFFERS ZIJN GEWORDEN TIJDENS DE TWEEDE WERELDOORLOG.’
De tekst op de achterzijde luidt:
‘DIT MONUMENT IS TER NAGEDACHTENIS AAN HEN DIE OP LAST VAN DE DUITSE BEZETTER DOOR NEDERLANDSE POLITIEBEAMBTENAREN UIT HUN HUIZEN WERDEN GEHAALD EN VIA WESTERBORK NAAR AUSCHWITZ ZIJN AFGEVOERD. NIEUWE INZICHTEN LEREN DAT HET AANTAL WEGGEVEORDE SINTI EN ROMA VELE MALEN HOGER MOETEN ZIJN GEWEEST DAN LANGE TIJD WERD AANGENOMEN. VAN SLECHTS EEN KLEIN AANTAL ZIJN DE NAMEN BEKEND.
DE PLAQUETTE AAN DE VOORKANT VAN HET MONUMENT (ONTHULD DOOR DE TOENMALIGE BURGEMEESTER VAN DEN HAAG) HEEFT ENIGE TIJD GEHANGEN BIJ DE INGANG VAN HET VOORMALIGE HOFJE DAT HEEFT GELEGEN AAN DE OVERKANT AAN DE BILDERDIJKSTRAAT. EEN TEGEL IN DE STOEP HERINNERT THANS AAN DIT VERDWENEN HOFJE.’
Op de zijkanten van de kubus zijn de familienamen van de 112 gedeporteerde Haagse Sinti en Roma aangebracht.
Wijziging
Oorspronkelijk bestond het monument enkel uit de bronzen gedenkplaat, bevestigd bij de ingang van het hofje aan de Bilderdijkstraat. In 2004 verhuisde de plaat naar de overkant van het hofje en werd het bevestigd op een betonnen sokkel. In 2006 zijn de bronzen platen en de namen van de slachtoffers toegevoegd.
De geschiedenis
Het Sinti en Roma monument in Den Haag is opgericht ter nagedachtenis aan 112 Sinti en Roma die tijdens de landelijke razzia van 16 mei 1944 uit Den Haag zijn weggevoerd.
Op 16 mei 1944 vond in opdracht van Berlijn een razzia plaats onder de omstreeks 500 Nederlandse zigeuners. In Den Haag werden 112 zigeuners, behorende tot negentien families, door Nederlandse politieagenten van hun bed gelicht en naar het doorgangskamp Westerbork overgebracht. Slechts dertig van hen overleefden daarna het concentratiekamp Auschwitz-Birkenau.
In het voormalige hofje aan de Bilderdijkstraat, waar het reliëf was aangebracht, woonde tot aan de deportatie de zigeunerfamilie Berger. Alleen Magdalena en Joseph Berger hebben de oorlog overleefd.
Initiatief
Het initiatief tot plaatsing van de plaquette bij het hofje, kwam van een Roma-vereniging. De naam van de maker van de plaat, een inmiddels overleden Amsterdamse kunstenaar, is in de vergetelheid geraakt.
Toen het hofje door de gemeente Den Haag werd verkocht en de huisjes werden afgebroken, verdween de plaquette achter een poort en was deze alleen nog te zien op 4 mei. Na protesten werd de plaquette bevestigd aan de muur van de toenmalige bibliotheek, ongeveer 25 meter van het hofje. De locatie bleek echter niet voldoende geschikt voor de jaarlijkse herdenking.
De gemeente werd benaderd door een bewoner van de Bilderdijkstraat en één van de Sinti-nabestaanden, om te bezien of er een oplossing mogelijk was. Mede door nieuwe plannen voor de bibliotheek, verhuisde de plaquette naar een pleintje aan de overkant en werd deze op een betonnen sokkel geplaatst.
De gesprekken met de gemeente (afd. Welstand) verliepen moeizaam. Pas toen ook de wijkorganisatie en een aantal omwonenden van het plein aan de gesprekken gingen deelnemen, kwam het overleg op gang. Het gemeentelijk Haags Architecten Bureau, kreeg de opdracht om een nieuw monument te ontwerpen. Dit werd een kubus. Om de plaquette niet verloren te laten gaan, werd deze bevestigd op de voorzijde van de kubus.
Nog voordat het monument, met als locatie schuin tegenover het voormalige hofje, officieel kon worden onthuld, werden er ernstige constructiefouten zichtbaar. De kubus werd daarom tijdelijk verwijderd en opnieuw in elkaar gezet.
Bij de ingang van het voormalige hofje werd een verwijstegel aangebracht. Maar omdat de tegel ernstig werd aangetast door hondenurine, is deze voor de onthulling van het monument schoongemaakt en op een verhoging geplaatst met een pijl naar de vroegere ingang.
Onthulling
De oorspronkelijke plaquette bij de ingang van het hofje, is onthuld op 4 mei 1990 door burgemeester Havermans. Lotte Walkate, een Joodse overlevende van Auschwitz, was hier nauw bij betrokken.
Het nieuwe monument aan de Vondelstraat is onthuld op 27 maart 2006 door burgemeester Wim Deetman, samen met twee nabestaanden. Aansluitend is in het atrium van het stadhuis de tentoonstelling Sinti Oen Roma Durch O Tsiro En O Hollanto (Sinti en Roma door de eeuwen heen in Nederland) geopend.
Bron: 4en5mei.nl/oorlogsmonumenten
