Foto: Wikipedia
Locatie
Het Oranjehotel bevindt zich binnen de Penitentiaire Instelling Haaglanden, gelegen op de hoek van de Stevinstraat en Van Alkemadelaan, 2587 EA te Scheveningen in Den Haag.
Herdachte groepen: Verzet Nederland
Vorm en materiaal
Het monument ‘Oranjehotel’ in Scheveningen (gemeente Den Haag) bestaat uit drie onderdelen:
- Doodencel 601;
- Het poortje waardoor ter dood veroordeelden vanuit de gevangenis naar de Waalsdorpervlakte werden gebracht;
- Een reliëf dat na de oorlog ter nagedachtenis werd aangebracht.
De Doodencel nr. 601 is ingericht als in de oorlog: er is een krib aanwezig en een originele ‘Kübelton’. Ook zijn er enige gebruiksvoorwerpen, zoals een blikken kroes en houten bestek. In de muren zijn teksten te lezen die de gevangenen erin gekrast hebben. Deze zijn na de oorlog gerestaureerd. Koningin Wilhelmina heeft een door haar persoonlijk gesigneerde portretfoto beschikbaar gesteld, die boven de deur van de cel hangt. Ook ligt er een Bijbel in de cel en er staat een kristallen vaas. Het licht brandt er nu altijd.
Naast het poortje is aan de buitenmuur in 1949 een bronzen gedenkplaat aangebracht ter nagedachtenis aan hen die door deze poort werden weggevoerd. De bijzondere betekenis van dit poortje, dat aan de Van Alkemadelaan zichtbaar is, wordt benadrukt door deze toegang het hele jaar gesloten te houden, behalve tijdens de jaarlijkse herdenking van het Oranjehotel. Op die dag komen de deelnemers aan de herdenking door dit poortje binnen. Op de buitenmuur van het Oranjehotel is een reliëf van witte natuursteen bevestigd.
Teksten
De tekst op de vaas luidt:
‘VRIHEYT EN IS OM GHEEN GELT TE KOOP’.
De tekst op de bronzen gedenkplaat is van de oud-gevangene Antonie Donker en luidt:
‘GEDENK HUN LAATSTE GANG
DOOR DEZE LAGE POORT
HUN LEVEN VOOR VRIJHEID EN VOOR
RECHT GEGEVEN ZET HUN STRIJD VOORT’.
De tekst op het reliëf luidt:
‘ZIJ WAREN
EENSGEZIND
1940 – 45’.
Symboliek
Op het reliëf worden gevangenen afgebeeld die rond een geknotte Oranjeboom staan. Van de boom is de kroon afgebroken, waarmee uitdrukking wordt gegeven aan de bezetting. De gevangenen dragen boeien der verdrukking en worden belaagd door slangen (symbool van het kwaad). Niettemin zijn de vrouwen en mannen eensgezind in hun strijd tegen de bezetter en geven elkaar vastberaden de hand.
De geschiedenis
Het monument ‘Oranjehotel’ herinnert de inwoners van Scheveningen (gemeente Den Haag) aan de verzetsstrijders die hier tijdens de Tweede Wereldoorlog gevangen hebben gezeten. Met het gedenkteken worden de moed en idealen geëerd van hen die zich hebben ingezet voor hun principes, voor geloof en rede, voor vrijheid en loyaliteit. Tijdens de bezetting zijn 215 mensen vanuit het Oranjehotel naar de Waalsdorpervlakte gevoerd en gefusilleerd.
Het complex cellenbarakken werd in 1919 in gebruik genomen. In de periode tot 1940 werden er smokkelaars, dienstweigeraars en kortgestraften gedetineerd. In mei 1940 hebben er tot aan de capitulatie van het Nederlandse leger ook Duitse krijgsgevangenen gezeten. Toen de bezettende macht na de meidagen van 1940 de eerste gevangenen wilde onderbrengen, werden enkele vleugels van de cellulaire strafgevangenis aan de Pompstationsweg voor dat doel gevorderd, ook om ruimte te krijgen voor disciplinair gestrafte Duitse soldaten. In november 1940 werd het cellenbarakkencomplex gevorderd en kreeg het de naam ‘Deutsches Polizeigefängnis’. De vleugels in de strafgevangenis bleven in gebruik onder de naam ‘Deutsches Untersuchungs- und Strafgefängnis’. Het personeel bestond aanvankelijk uit civiele gevangenisbewakers. Later kwamen de cellenbarakken onder de Sicherheitsdienst, maar de vleugels in de strafgevangenis bleven onder burgergevangenispersoneel.
De Polizeigefängnis kreeg al snel de bijnaam ‘Oranjehotel’. Gedurende de oorlogsjaren hebben in het Oranjehotel telkens circa 1.200 tot 1.500 gevangenen gezeten. Hoeveel in totaal is niet precies bekend, maar het kan worden geschat op 26.000-30.000. Gemiddeld zat men 1 tot 3 maanden in de het Oranjehotel, soms met 4 tot 5 mensen in één cel. In dodencel nr. 601 brachten ter dood veroordeelden hun laatste uren door. Hoofd van het Oranjehotel waren in de oorlogsjaren achtereenvolgens: Hans Joch (mei 1941-juni 1942), Wilhelm Boy (juni 1942-februari 1944) en Johann Schweiger (februari 1944-mei 1945).
Op 7 juni 1944, de dag na de geallieerde invasie in Normandië, werden alle gevangenen uit het Oranjehotel naar het concentratiekamp Vught overgebracht. Gedurende de eerste jaren na de bevrijding zaten in de Scheveningse cellenbarakken veel politieke delinquenten en NSB’ers. Mussert, leider van de Nederlandse Nationaal Socialistische Beweging, is van deze gevangenis uit op de Waalsdorpervlakte gefusilleerd. Ook Rauter, hoofd van de Duitse politie, heeft er gevangengezeten. Evenals de gevangenen tijdens de bezettingsjaren deden, hebben die politieke delinquenten op de celmuren allerlei teksten aangebracht. Die zijn later verwijderd.
Oprichting
Op 24 juni 1946 werd op initiatief van de heer E.P. Weber het Comité Oranjehotel opgericht. Deze vereniging stelde zich ten doel Dodencel 601 in oorspronkelijke staat te bewaren, hier jaarlijks een herdenking te houden en een monument op te richten.
Onthulling
De inwijding van cel nr. 601 vond plaats op 5 oktober 1946 door een dochter van de in de oorlog omgekomen Haagse predikant ds. D.A. van den Bosch. In 1949 is het poortje dat naar de dodencel leidt officieel overgedragen. Het reliëf is onthuld op 16 september 1950 door Hare Majesteit Koningin Juliana. Voor het beheer van deze monumenten en de organisatie van de herdenkingen werd hierna de Stichting Oranjehotel opgericht. Het bestuur van deze Stichting bestond aanvankelijk voornamelijk uit oud-gevangenen, maar aan het begin van de 21ste eeuw is deze taak overgedragen aan en voortgezet door jongeren.
In de vier banden van de Doodenboeken staan de namen vermeld van 763 gevangenen van het Oranjehotel die in de oorlog om het leven zijn gekomen. Een aantal van hen is geëxecuteerd op de Waalsdorpervlakte, maar velen zijn ook elders in gevangenschap omgekomen. Voor iedere gevallene is een pagina opgenomen, waarop een foto staat en een korte levensbeschrijving wordt gegeven. De Doodenboeken zijn samengesteld in de jaren onmiddellijk na de oorlog. De lijst met personen is waarschijnlijk niet compleet; in de jaren negentig van de vorige eeuw is een aantal pagina’s toegevoegd. In 2002 zijn de originele vier banden gerestaureerd en in 2003 zijn ze in bewaring gegeven aan het Nationaal Archief in Den Haag. De pagina’s zijn te bezichtigen op microfiches, waarvan afdrukken kunnen worden gemaakt. Tijdens de jaarlijkse herdenking in Scheveningen worden de boeken overgebracht naar het Oranjehotel.
Bron: 4en5mei.nl/oorlogsmonumenten
