Een laatste poging tot wereldvrede
Nadat Hitler aan de macht kwam liepen de spanningen in Europa al snel op. Een Duitse oorlogsdreiging leek eraan te komen. Frankrijk en Engeland deden diverse pogingen om de wereldvrede te bewaren. Een allerlaatste poging was de Conferentie van München. Helaas bleek deze conferentie een hele andere uitwerking te hebben.
De Engelse poging tot vrede
Neville Chamberlain (1869-1940). Bron: biography.com
De eerste minister of premier van het Verenigd Koninkrijk was Arthur Neville Chamberlain. Hij was een Engelse politicus voor de Conservative Party en eerste minister van 1937 tot 1940. Hij zou de geschiedenis ingaan als de man die dacht de wereldvrede te hebben gered (“Peace for our time”). De geschiedenis heeft het hem nooit vergeven. De schande van 1938 in de Conferentie van München, waarbij Frankrijk en Engeland zich door Hitler lieten imponeren en hem een groot deel van Tsjechië-Slowakije gaven, is voor altijd verbonden aan de naam Chamberlain.
Chamberlain gold als een belangrijk politicus in Engeland. Hij was van 1931 tot 1937 minister van Financiën. Hij zette zich in voor de burger, voor het wegwerken van de oorlogsschulden en de vernieuwing van fabrieken en mijnen. Zijn prestaties als politicus vielen ook op in het buitenland en hij kwam op de voorpagina van het Amerikaanse blad “Time Magazine” te staan. Chamberlain zag Engeland zoals het toen daadwerkelijk was, namelijk een land met een zwak leger waardoor het niet krachtig kon optreden op Europese gebeurtenissen.
In plaats van de dreiging die Nazi-Duitsland uitlokte te bestrijden, deed Chamberlain er alles aan om Hitler te paaien en zo in bedwang te houden. Dit was ook dezelfde fout die Duitse politici hadden gemaakt toen Hitler aan de macht kwam, ook zij hadden de ambities van Hitler onderschat. Hitler liet zich niet paaien of inperken.
Chamberlain maakte er ook nooit een geheim van dat hij streefde naar een verdrag met Hitler. Chamberlain stuurde zijn minister van Buitenlandse Zaken, Lord Halifax, voor een lang gesprek met Hitler. Dit gesprek heeft helaas een andere uitwerking gehad. De magere ernstige Halifax die via Bijbelteksten praat over naastenliefde en vrede zorgen ervoor dat Hitler hem ‘die dominee’ noemt.
Chamberlain was van mening dat Hitler vond dat hij recht had op gebieden in Midden- en Oost-Europa. Dat was historisch gezien logisch, omdat Duitsland in eerdere oorlogen flink wat gebieden heeft moeten afstaan. Chamberlain dacht dat dit alles het beste geregeld kon worden door middel van onderhandelingen.
Duitsland begint de annexatie
Op 12 maart 1938 begint Duitsland met de bezetting van Oostenrijk. Het zag er naar uit dat Hitler meer landen zou willen bezetten tot alle Duitstaligen binnen één staat zouden wonen. Na de annexatie van Oostenrijk richtte Duitsland zich op het annexeren van Tsjecho-Slowakije. Hitler stelde eisen ten aanzien van Sudetenland. Sudetenland was een onderdeel van Tsjecho-Slowakije geworden (als gevolg van het Verdrag van Versailles) en hier woonden ongeveer 2,8 miljoen zogenaamde ‘Volksduitsers’. Deze etnische minderheid voelde zich nog steeds Duitser en wilde graag weer bij hun vaderland horen. Maar het Sudetengebied was belangrijk voor Tsjecho-Slowakije, omdat zich hier o.a. het grootste deel van haar industrie bevond en ook de hoofdverdedigingslinies van het Tsjecho-Slowaakse leger.
Nadat de politieke pogingen dreigden te mislukken, riepen de Tsjechen op 23 september 1938 een totale mobilisatie uit van hun leger, omdat men een Duitse aanval verwachtte.
Na de bedreigingen van Hitler werden in Engelse, Franse, Italiaanse en Duitse diplomatieke kringen overleg gevoerd hoe dit politieke probleem op te lossen en een nieuwe oorlog te voorkomen; dit werd ook de zogenaamde Appeasement politiek genoemd.
Chamberlain zou vervolgens zeggen: “Ondanks de hardheid en de meedogenloosheid die ik in zijn (Hitler) gelaatstrekken meende te zien, heb ik toch de indruk gekregen dat dit een man was op wiens woord men kon vertrouwen”.
Conferentie van München: laatste poging tot vrede
In september 1938 bij de Conferentie van München probeerde Chamberlain om Hitler te paaien met een zeer grote concessie, namelijk dat Duitsland Sudetenland mocht annexeren. De reden van deze concessie aan Hitler was vanwege de oorlogsmoeheid van Engeland en Frankrijk en waarschijnlijk omdat beide landen wisten dat hun leger niet op kon tegen het Duitse leger, want Hitler had zwaar ingezet op bewapening. Engeland had namelijk na de Eerste Wereldoorlog drie grote problemen: de economie, de onafhankelijkheidsstrijd in de koloniën en herbewapening.
Foto Bundesarchiv: De Europese leiders in München op 29 september 1938. Op de voorste rij van links naar rechts : Neville Chamberlain, Edouard Daladier, Adolf Hitler, Benito Mussolini, Galeazzo Ciano
Mussolini, die nog geen oorlog wilde, had de Conferentie van München voorgesteld. Mussolini wist de premiers van Frankrijk en Engeland te overtuigen om deel te nemen aan een conferentie over Tsjecho-Slowakije zonder dat dit land zelf een vertegenwoordiger mocht zenden. Nadat ook Hitler werd overtuigd van de conferentie, werd in september 1938 de Conferentie van München gehouden, waarbij de vertegenwoordigers van Engeland, Frankrijk, Italië en Duitsland aanwezig waren om te praten over Tsjecho-Slowakije. De afspraken van deze conferentie werden vastgelegd in het Verdrag van München. Er werd afgesproken dat Duitsland mocht beschikken over het Sudetenland. Het Duitse leger zou de bezetting van Sudetenland op 10 oktober 1938 afronden. In ruil voor Sudetenland deed Hitler de toezegging om af te zien van de totale bezetting van Tsjecho-Slowakije. Het verdrag werd op 29 september 1938 ondertekend door Édouard Daladier (premier van Frankrijk), Neville Chamberlain (premier van Engeland), Benito Mussolini (minister president van Italië) en Adolf Hitler (leider Nazi-Duitsland).
Voor Tsjecho-Slowakije was dit een ramp, want in Sudetenland was veel industrie gevestigd en ook bevonden zich hier verdedigingslinies. Tsjecho-Slowakije stond er ineens helemaal alleen voor door een Conferentie waarbij het zelf niet aanwezig mocht zijn, terwijl het over hun eigen grondgebied ging. President Edvard Beneš van Tsjecho-Slowakije kreeg te horen dat de Fransen en Engelse Tsjecho-Slowakije niet zouden steunen; Tsjecho-Slowakije zou zich alleen moeten verzetten tegen Duitsland of zich neerleggen bij het verdrag. Roemenië en Joegoslavië verklaarden dat ze geen verplichtingen tegenover Tsjechoslowakije hadden, omdat zij een bondgenootschap tegen Hongarije en niet tegen Duitsland hadden. De Sovjet-Unie kon niet helpen aangezien Polen en Roemenië de grenzen sloten.
De Tsjecho-Slowaakse regering zag in dat het land geen kans maakte tegen Duitsland en legde zich op 30 september 1938 met tegenzin neer bij het verdrag. Op 10 oktober 1938 ging Sudetenland over in Duitse handen. Op de dag dat Tsjecho-Slowakije akkoord ging met het verdrag (dat door hen een dictaat werd genoemd) ondertekenden Chamberlain en Hitler – op initiatief van Chamberlain – een vredesverdrag tussen Engeland en Duitsland.
Hitler werd met de bezetting van het Sudetenland nog populairder dan hij al was. Honderdduizenden wachtten hem op in Berlijn om hem toe te juichen. Toch was de Führer zelf ontevreden. Hij had zich gedurende de onderhandelingen gedwongen gevoeld zich te gedragen als een diplomaat, iets wat hem niet was bevallen.
Verzet tegen het vredesverdrag van München
Krantenartikel Daily Herald van zaterdag 1 oktober 1938. Bron: Biased BBC
De Engelse premier Chamberlain kwam triomfantelijk terug, want hij ging er vanuit dat het verdrag vrede betekende in zijn tijd (“peace for our time”) en hij dacht met het verdrag een oorlog te voorkomen. Ook het Britse publiek reageerde opgelucht omdat ze dachten dat een oorlog was voorkomen.
Churchill, die tijdens de eerste wereldoorlog nog minister van Marine was, beweerde dat “we een onmiskenbare nederlaag hebben geleden en dat zonder oorlog te voeren”, maar werd niet serieus genomen. Volgens Churchill stond Europa aan het begin van een bittere periode en zou het Westen onder de voet worden gelopen, tenzij men bereid was te vechten voor vrijheid.
De Franse premier Daladier was realistischer dan Chamberlain. Daladier had zich al direct verzet tegen het verdrag, want hij geloofde er niet in dat Hitler zou stoppen bij de bezetting van Sudetenland. Daladier zei tijdens een bijeenkomst met de Engelse regering medio 1938 dat Hitler’s echte doel niet het annexeren van Duitstalige gebieden was, maar het domineren van Europa. Bij de ambities van Hitler staken de ambities van Napoleon bleek af, aldus Daladier. Daladier was niet enthousiast over het Verdrag van München. In aanloop naar het verdrag zei Daladier: “Nu is Tsjecho-Slowakije aan de beurt, morgen zullen het Polen en Roemenië zijn. Als Duitsland de grondstoffen en het geld heeft dat ze nodig denken te hebben, zullen ze naar het Westen trekken. We moeten er alles aan doen om oorlog te voorkomen, maar dat kan alleen als Engeland en Frankrijk samenwerken en beide landen de onafhankelijkheid van Tsjecho-Slowakije beschermen. Als we dat niet doen, dan storten we onszelf uiteindelijk in een oorlog die we uit alle macht proberen te voorkomen.”
Het begin van de Tweede Wereldoorlog : 1 september 1939
Polen maakte van de zwakte van Tsjecho-Slowakije gebruik en veroverde het gebied Teschen. Ook Hongarije maakt gebruik van dezelfde zwakte en bezette een deel van de grensgebieden met Tsjecho-Slowakije en Subkarpatisch Roethenië. De bezette gebieden van Slowakije werden bewoond door een meerderheid van de Hongaarse bevolking. Het Roetheense gebied had een Hongaarse minderheid. Het gevolg hiervan was dat op 14 maart 1939 de twee gebieden (Slowakije en Roethenië) zich loskoppelden van Tsjecho-Slowakije. De volgende dag – op 15 maart 1939 – bezette Duitsland de rest van Tsjechië, waardoor het Protectoraat Bohemen en Moravië ontstond. Frankrijk en Engeland konden weinig meer doen. Zij hadden namelijk zelf dit probleem gecreërd toen zij tijdens de Conferentie van München Sudetenland aan Duitsland gaven, waardoor Tsjecho-Slowakije verzwakte en hierdoor de weg vrij werd gemaakt om door de omringende landen te worden bezet.
Toen Duitsland op 1 september 1939 ondanks herhaaldelijke waarschuwingen Polen binnen viel, was de Tweede Wereldoorlog niet meer te voorkomen.
Bronnen:
Biography.com / Gisevius, Hans Bernd, Adolf Hitler: de man die zich zag als Messias, ( De Fontein, Utrecht) / Kershaw, Ian, Keerpunten, ( Het Spectrum, Utrecht, 2007)
