Poster Vrijwilligerslegioen. Bron: geheugenvannederland.nl
Tegenwoordig werken landen samen in oorlogssituaties als zij zien dat de ideologie die zij aanhangen ergens onderdrukt wordt. Zo heeft Amerika in samenwerking met Engeland, Frankrijk en ook Nederland invallen gedaan in het Midden-Oosten, om er democratie te brengen. Aangezien Nederland geen echte dienstplicht meer kent, zijn het louter beroepsmatige soldaten die meedoen aan deze operaties. Of deze invallen gerechtvaardigd zijn of verstandig zijn is discutabel. Maar het geeft blijk dat mensen sneller samenwerken als hun ideologie bedreigd wordt. Zo gebeurde dat ook in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog, waar verschillende anticommunistische landgenoten vreesden voor het zogenaamde ‘gevaar uit het Oosten’.
SS Standarte Westland
Soldaten van de divisie Wiking. Bron: de.wikipedia.org
Op 26 mei 1940 wordt de SS Standarte ‘Westland’ opgericht; hierin kunnen Nederlanders en Vlamingen dienst nemen. Meer dan duizend vrijwilligers treden toe tot dit regiment dat bestemd is voor politiediensten in eigen land. Maar in december 1940 wordt de SS Standarte naar München verplaatst waar de manschappen onderworpen worden aan een militaire training en ijzeren discipline. Daar wordt het verenigd met de SS Standarte ‘Nordland’, bestaande uit Noren en Denen, en met de Duitse SS Standarte ‘Germania’. Zo ontstaat op 21 april 1941 de SS divisie ‘Wiking’, genoemd naar de oude Wikingen of Noormannen, die als grote strijders een eervolle plaats bekleden in de historische voorstellingen van de nazi’s. De etnische samenstelling van ‘Wiking’ moest de toekomstige Noord-Europese structuur uitbeelden, zoals Hitler en Himmler die voor ogen hadden: een hechte eenheid van Duitse, Nederlandse, Vlaamse en Scandinavische ‘Germanen’, vanzelfsprekend onder Duits bevel. Verschillende Nederlanders hadden zich dus al als vrijwilliger aangemeld om voor de Duitsers te vechten. Echter in juni 1941 zal een legioen ontstaan uit louter Nederlandse mannen om te vechten tegen het Russische Rode Leger.
Oprichting Vrijwilligerslegioen
Beëdiging eerste vrijwilliers op Binnenhof 1941 – bron: anp-archief.nl
Het Freiwilligenlegion Niederlande werd opgericht nadat Duitsland op 22 juni 1941 in oorlog was geraakt met de Sovjetunie, onder Operatie Barbarossa. In verschillende, overwegend fascistisch en/of anticommunistisch georiënteerde, maatschappelijke kringen in Nederland heerste de gedachte dat Nederland zijn bijdrage moest leveren aan deze strijd tegen het communisme. Er gingen dan ook onmiddellijk stemmen op om een Nederlandse troepenmacht naar het oosten te sturen. Vrijwilligers van 17 tot 40 jaar konden zich aanmelden. Het legioen werd aangevoerd door luitenant-generaal H. A. Seyffardt, gewezen stafchef van het Nederlandse leger. In de eerste maanden nemen circa duizend Nederlanders dienst, en het legioen wordt zoveel mogelijk voorgesteld als een Nederlandse strijdmacht. Maar het behoorde tot de Waffen-SS, waarvan de leden ook het uniform droegen, maar wel met op de linkerarm een schild in de kleuren oranje-wit-blauw en op de kraag een wolfsangel, een symbool van de NSB. In mei 1943 wordt de formatie omgedoopt in SS Panzer-Grenadier Brigade ‘Nederland’. In totaal hebben 17.000 Nederlanders dienst genomen in de Waffen-SS, waarvan er circa 3.700 gesneuveld zijn. Het aantal leden uit ons land dat het ridderkruis behaalt, de hoogste Duitse militaire onderscheiding, is hoger dan uit enig ander bezet gebied, met uitzondering van Letland.
Groei Vrijwilligerslegioen
Vertrek van Staatsspoor Den Haag naar Oostfront – bron: nimh-beeldbank.defensie.nl
Waarom er juist in ons land zoveel vrijwilligers waren is lastig te zeggen. De motieven van de vrijwilligers om dienst te nemen in het Vrijwilligerslegioen liepen sterk uiteen. Naast ideologisch gemotiveerde personen bevonden zich onder hen ook veel avonturiers die op zoek waren naar een uitdaging, al zat dit vooral in de hulp van de NSB. De SS wist na verloop van tijd de NSB te enthousiasmeren door – zoals later zou blijken – herhaaldelijk een valse voorstelling van zaken te geven. Vele vrijwilligers werden onder valse voorwendselen geworven voor een eenheid die helemaal geen Nederlandse strijdformatie was. De eerste aanzet voor dit legioen kwam van de aanvoerder Arnold Meijer van het Nationaal Front. Hij streefde een Groot-Nederland na en door een vrijwilligerslegioen op te zetten, hoopte hij bij de Duitse bezetters en de NSB in een goed daglicht te komen. In zijn ogen moest het legioen ook een duidelijk Nederlands stempel krijgen. Dit was tegen het idee van de Duitsers. Meijer werd daarom aan de kant gezet door de Duitsers. De NSB zag daarentegen wel steeds meer in het legioen en begon ook onder de eigen leden, en dan met name bij de WA, te werven. De steun van de NSB voor het legioen was essentieel voor het succes bij de werving van Nederlandse vrijwilligers, maar de aanmeldingen kwamen niet alleen uit die hoek. Duizenden jonge Nederlandse mannen van verschillende afkomst trokken het soldatenuniform aan om een avontuur aan te gaan waarvan de uitkomst uiterst onzeker was.
De opheffing
Vrijwilligerslegioen in Den Haag – bron: geheugenvannederland.nl
Eenmaal aan het front nabij Leningrad (het huidige St. Petersburg, Rusland) bewees het Nederlandse legioen zich naar verloop van tijd als een effectieve militaire eenheid. De grote problemen die er aanvankelijk waren, bijvoorbeeld in de verhoudingen tussen het Duitse kader en de Nederlandse manschappen, verschoven meer naar de achtergrond. Het legioen onderscheidde zich onder Duits bevel meerdere malen in de zware gevechten die tegen het Rode Leger werden gevoerd. Als gevolg van zowel politieke als militaire ontwikkelingen verloor het legioen in 1943 zijn bestaansrecht. Het in stand houden van Germanische Legionen ging ten koste van de werving voor de Germanische Waffen-SS Division ‘Wiking’. Daarnaast waren de relatief kleine Legionen militair minder effectief nu het Rode Leger steeds meer in het offensief trad. In 1943 werd Freiwilligenlegion Niederlande dan ook opgeheven. In het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) bevindt zich een aantal dagboeken van Nederlandse vrijwilligers in de SS-divisie ‘Wiking’, die hun belevenissen tijdens Operatie Barbarossa hebben beschreven.
Bronnen: www.waffen-ss.nl / www.historischnieuwsblad.nl
