Duitsland gaf zich in Nederland op 5 mei 1945 over, maar het werkelijke einde van de oorlog vond drie dagen later plaats op 8 mei 1945. Om de uiteindelijke overgave van de Duitse nationaal-socialistische regering te begrijpen, moeten we teruggaan naar 1943. Dit was het jaar dat het Duitse leger steeds meer nederlagen leed en dat de ommekeer in de oorlog plaatsvond. Maar wat heeft deze ommekeer veroorzaakt?
Om te begrijpen wat heeft geleid tot de capitulatie van Duitsland in de Tweede Wereldoorlog, dan zouden in elk geval de volgende drie momenten genoemd moeten worden:
- 1943: de Duitse nederlagen in Afrika en Rusland
- 1944: het begin van de landingen in Normandië (D-Day)
- Politieke samenwerking tussen de Sovjet-Unie en de westerse geallieerden
1943: De Duitse nederlagen in Afrika en Rusland
Afrika. Eind 1942 en begin 1943 begon de ommekeer in de oorlog. De geallieerden begonnen in Noord-Afrika onder leiding van de latere Amerikaanse president Dwight D. Eisenhower aan een offensief waarbij Marokko en Algerije het eerst bevrijd werden. Daarna vertrokken de geallieerden onder leiding van Charles de Gaulle richting Italië. In juli en augustus 1943 werd het Zuid-Italiaanse eiland Sicilië door de geallieerden ingenomen, waardoor de fascistische regering van Mussolini in Rome ten val kwam. Mussolini leefde kort in ballingschap, maar werd door Duitsland opnieuw tot leider uitgeroepen in het noorden van Italië, waar een pro-Duitse regering werd opgezet onder leiding van Mussolini. Intussen probeerde de nieuwe regering in Rome vrede te sluiten met de geallieerden. Dit viel verkeerd bij de Nazi’s, waarop zij Italië opnieuw bezetten. Deze actie van Duitsland werd mogelijk gemaakt, doordat de geallieerden hun focus hadden verlegd: de Europese bevrijding zou niet via Italië, maar via Frankrijk verlopen.
Georgy Zhukov -foto: militaryhistory.about.com
Rusland. In de winter van 1942-1943 strandde het Duitse leger in de Sovjet-Unie op steeds zwaardere weerstand. Het Russische Rode Leger onder leiding van generaal Zhukov bezorgde het Duitse leger een enorme klap bij Stalingrad waar ongeveer 150.000 Duitse soldaten sneuvelden. Vanuit Stalingrad begonnen de Russen een legeraanval die door het Rode Leger twee jaar lang onophoudelijk werd gevoerd tot aan Berlijn. Deze succesvolle actie betekende dat de Sovjetleider Jozef Stalin steeds meer invloed kreeg over het verdere verloop van de oorlog in Midden- en Oost-Europa. Met dit succes zou Rusland een machtige internationale positie weten te verwerven.
Het begin van de landingen in Normandië
Frankrijk. De geallieerde landing in de vroege ochtend van 6 juni 1944 was de grootste legeroperatie in de krijgsgeschiedenis, ook wel D-Day genoemd met als codenaam Operatie Overlord. Het werd het begin van de definitieve genadeklap voor het Duitse leger. Na de nederlaag in het oostfront bij Rusland, kwam nu ook nog een aanval vanuit het westen. Ondanks de lange en stevige vestingmuur aan de Atlantische kust (Atlantikwall), waren de geallieerden niet meer tegen te houden. De Duitsers werden met deze operatie enigszins verrast, omdat ze een aanval bij Calais hadden verwacht. Maar de geallieerden hadden door middel van valse inlichtingen de Duitsers om de tuin geleid. In West-Europese landen kwamen nu ook fellere en openlijke verzetsdaden tegen de Duitse bezetter. Ook in Duitsland was er interne tegenstand. Op 20 juli 1944 werd een aanslag op Hitler gepleegd door een aantal legerofficieren onder leiding van Von Stauffenberg, maar deze mislukte. De wraak van ’der Führer’ was ongekend hard. De aanslagplegers moesten het met de dood bekopen.
In augustus 1944 werd Parijs bevrijd en ook de bevrijding van Nederland steeds dichterbij. In september werden Maastricht, Eindhoven en Breda bevrijd, maar toen kwam op 17 september 1944 een verandering met dramatische gevolgen voor de rest van Nederland. Nadat de geallieerden Arnhem hadden bereikt, kwam het leger tot stilstand. Er was een spoorwegstaking georganiseerd om het verzet en de geallieerden te steunen, maar dit pakte heel anders uit. Door de staking en de Duitse blokkades was er geen voedsel- en levensmiddelentransport mogelijk, waardoor er schaarste optrad. Dit leidde tot de dramatische hongerwinter van eind 1944, begin 1945 met als gevolg dat boven de grote rivieren heel veel Nederlanders honger leden.
Duitsland capituleert – foto: geenstijl.nl
Vanwege de ontwikkelingen aan het oostfront met het Russische Rode Leger die richting Berlijn trok, stond de regering van Hitler op instorten. Op 28 januari 1945 werd Auschwitz bevrijd en Berlijn was niet ver meer. Vanuit het westen waren de Amerikanen in maart de Duitse Rijn bij Remagen overgestoken. Omdat ook de Duitse industrie door flinke geallieerde bombardementen tot stilstand kwam, bleef er weinig meer over van de bijna zo onverslaanbare Wehrmacht (Duitse leger). Toch wilde Hitler van opgeven niets weten. Hij werd door waanzin gedreven en wilde liever met het hele Duitse volk ten onder gaan. Uiteindelijk besloot hij op 30 april 1945 om zelfmoord te plegen. Hij deed dit samen met zijn vrouw Eva Braun.Zes dagen later op 5 mei 1945 was de Duitse capitulatie in Nederland een feit. In Hotel De Wereld in Wageningen werd de Duitse overgave getekend. Drie dagen later op 8 mei was ook in de rest van Europa de oorlog voorbij.
Politieke samenwerking tussen de Sovjet-Unie en de westerse geallieerden
Conferentie Teheran 1943 – foto: iranreview.org
Hoewel de overwinning van de geallieerden vooral gezien werd als een militaire overwinning, was het erg belangrijk dat binnen het geallieerde kamp eenheid was om de oorlog te versnellen en dus te winnen. Maar de geallieerden waren geen eenheid; het bestond uit twee machtsblokken met verschillende politieke agenda’s. De Sovjet-Unie onder leiding van Jozef Stalin hadden andere belangen dan de Amerikanen en de Britten. De laatste twee waren als de dood dat de Russen met hun communistische ideologie het voor het zeggen zouden krijgen na de val van Nazi-Duitsland. Vooral de Amerikaanse president Roosevelt vond het belangrijk dat de 3 geallieerde mogendheden goed zouden samenwerken.
Livadia Palace, Yalta, Tree Power Conference – foto: johndclare.net
Dit leidde tot twee belangrijke ontmoetingen tussen de 3 wereldleiders in Teheran (Iran) in 1943 en Yalta (Oekraïne) in 1944. Ze besloten om zich eerst te richten op het verslaan van Duitsland en Japan en daarna met elkaar af te spreken hoe Duitsland en Europa er na de oorlog uit zou zien. De kaart van Europa werd opnieuw getekend en de basis voor de Verenigde Naties (als opvolger van de Volkenbond) werd opnieuw gelegd. Verder was het de bedoeling om in Europa provisorische regeringen op te zetten voor de wederopbouw, waarbij Roosevelt de vier vrijheden voor ogen had:
- vrijheid van godsdienst
- vrijheid van meningsuiting
- vrijwaring van angst
- vrijwaring van gebrek (armoede)
Dit was voor de Sovjet-Unie moeilijk verteerbaar. Dit betekende ook dat de zaadjes voor de Koude Oorlog waren gelegd.
Bronnen: A History of the Modern World / The turning of the tide / The Allied offensive in Europe / The Foundations of Peace.
